فهرست مطالب
ساختمان مو:
هر مو همراه یک غده ترشحی مویی رشد می کند، که یک مجرای بسیار کوچکی از سلولها است که به سطح پوست منتهی می شود.هر تار مو یک ریشه و یک بدنه همراه این غده دارد.سلولهای تولید کننده مو فولیکول (FOLLICLE) نام دارند.
اگر شما ناگهان موی خود را بکشید و آن را بالا نگهدارید تا انتهای روشن تر مو که همان ریشه مو است، آشکار می شود. ریشه مو پیازی متورم شده سفید رنگ در انتهای عمقی تار مو است. ریشه بین ۲ تا ۴ میلیمتر زیر سطح پوست است. هدفش تولید موی حقیقی که همان بدنه موست، می باشد. بدنه مو دارای هیچ بافت زنده ای نیست. بدنه مو شامل مواد پروتئینی پیچ دار در یک نظم طناب مانند و خیلی نازک است. این بخشی از ساختمانی است که ما از اصطلاح معمول مو تصور می کنیم.عکسهارا ببینید.دربدن انسان 3 نوع مو رشد میکند. 1– لانوگو (LANUGO) یک موی بی رنگ وفاقدمغزمیانی وکرکی که بدن جنین را پوشانده ویک ماه قبل ازتولد نوزاد میریزد. 2– ولوس (VELLUS) موی کرکی که تمام بدن بغیرازکف دست وپا ولبها را میپوشاند واین هم فاقدمغزمیانی ورنگ میباشد. 3– ترمینال (TERMINAL) موهای ضخیم وتیره که سر،ابرو،مژه، ریش، سبیل ونواحی تناسلی رامیپوشاند.
رشد مو:
بهترین موقع برای بلند شدن مو شب هنگام است که بیشترین رشد مو را دارید. ولی نه آنقدر که وقتی از خواب بیدار شدید مو های شما یکی دو سانت رشد کرده باشد.استثنائات نادری وجود دارد، اما تحقیقات علمی نشان داده است که موی سر اغلب مردم حداکثر ۱۵ سانتی متر در سال رشد می کند. هر مو یکبار از میان پوست ظاهر می شود و امکان تجدید و ترمیم کردن دوباره خود را ندارد.
تعداد استاندارد موی سر افراد معمولی 000/100 تاست.درکودکان درهرسانتیمتر مربع از پوست سر1100 عددفولیکول مو وجود دارد.درسن 25 سالگی تعداد فولیکولها به 600 عدد کاهش یافته ودر30 تا 50 سالگی به 250 تا 300 عدد میرسد.ازهر فولیکول درطول عمرش حدود 25 عدد مو رشد میکند که هرکدام چند سال دوام یافته وسپس برای مدتی طولانی به خواب میروند تا پس از خواب دوباره بیدار شده ورویش مجدد نمایند.مراحل رشد مو : 1- آناژن یا فاز فعال (ANAGENESIS)که بین 2 تا 6 سال طول میکشد. 2- کاتاژن یا فاز تحلیل (CATAGENESIS)که 1 تا 2 هفته طول میکشد. 3- تلوژن یا فازاستراحت(TELOGENESIS)که 5 تا 6 هفته طول میکشد.
بطور میانگین سرعت رشد موهاحدود 1 تا 3/1 سانتی متر در ماه است.رشد موها درتابستان بیشتراز زمستان ودرمردان کمی سریعتراز زنان میباشد.از نظر زمانی اگر انتهای مو رشد مستقیم رو به پایینی تا شانه داشته باشد، تقریباً ۲ سال زمان لازم است. در این باره فکر کنید دو سال زمان طولانی است تا مو روزانه در معرض استهلاک محیطی، شستشو، خشک کردن، شانه زدن و هر فرایند شیمیایی دیگری باشد!مو شبیه یک تکه ابریشم یا پارچه نرمی است که حتی اگر بهترین مراقبت ممکن را از موتان بکنید باز هم بعد از ۲ سال رو به فرسودگی و کهنگی می رود و در دوره رشد مو، بهم فشرده و پیچیده می شود.
علل عمده ریزش مو:
دسته بندی طاسی از لحاظ فرم انتشار: الف: منتشر یا GENERALIZED ب: موضعی یا LOCALIZED
گروه منتشر چند نوع میباشد : الف :تلوژن افلوویوم : که همان ریزش تاخیری ناشی ازاسترس میباشد. استرس(چه جسمی چه روحی)عامل مهمی درریزش مو محسوب میشود.به طور طبیعی 10 تا 20 درصد موهادرمرحله استراحت میباشند.استرس شدید باعث میشود که درصد زیادی از موها همزمان وارد مرحله تلوژن شوندورشدآنها متوقف شود.چندماه پس ازاسترس،موهای درحال استراحت دچارریزش شده واین ریزش به حدی است که باعث نگرانی فرد میشود.این استرس میتواند یک ضربه روحی شدید (مرگ بستگان نزدیک،طلاق،بیکاری…) بیماری (تب شدید،عفونت،آنفلوانزا…) خستگی شدید،جراحی و… باشد.چون فاصله زمانی استرس با ریزش شدید موها زیاد میباشد،لذا فرد ریزش مو را به آن نسبت نمیدهد.این وضعیت گذرا بوده ورویش موها بزودی شروع میشود. ب : آناژن افلوویوم : شرایطی است که درصد زیادی از موهای درحال رشد به طور ناگهانی میریزند.
ازمهمترین علل آن شیمی درمانی و رادیوتراپی میباشد.البته این حالت نیز موقت بوده وچندماه پس از قطع درمان ،ریزش متوقف میشود. پ : تغذیه نامناسب : بعداز مدتی تغذیه نامناسب،بدن با کمبود ویتامین،پروتئین،واملاح معدنی(سدیم،پتاسیم،کلسیم،روی،…)مواجه شده که میتوانند باعث ریزش شوند.البته به شرط جبران کمبودها ریزش مو به حالت عادی برمیگردد. ت: عوامل شیمیایی : مواد شیمیایی که دررنگ کردن،فر کردن،صاف کردن یا دکلره کردن موها استفاده میشوند،میتوانند باعث خشک وخرد شدن وریزش موها شده که گاه این ریزش دائمی میشود. ث: عدم تعادل هورمونها : به هم خوردن شرایط درونی وهورمونی باعث ریزش شدید مو میشود.ازجمله این بیماریها : دیابت کنترل نشده،بیماری تیروئید،کلیه ،کبد،لوپوس وسندرم تخمدان پلی کیستیک (PCO)…در این موارد درمان اصلی برای کنترل ریزش مو ، درمان بیماری اصلی بوده وتارفع نشدن آن،ریزش ادامه میابد.
گروه موضعی نیز چند نوع میباشد: الف: ریزش موی سکه ای یا (ALOPECIA AREATA):ریزش ناگهانی سطح کوچکی از موهای سروصورت بوده به قطر چند میلیمترتا چند سانتیمترکه به دلیل گرد بودن وسایزهای نزدیک به یک سکه،به ریزش موی سکه ای مشهور است.دلیل واقعی آن هنوز ناشناخته بوده ولی بیشترین احتمال،فعالیت سیستم ایمنی بدن بر علیه ریشه موبوده که باعث تحلیل رفتن موقت ریشه وبدنبال آن ریزش مو میشود.شروع آن ارتباط نزدیکی به شرایط بد روحی داشته ودر بسیاری از انسانها با یک بحران روحی شدید شروع میشود.البته همانطور که ذکر شد دلیل واقعی آن شناخته شده نیست.دوره بیماری ماهها طول کشیده ودر صورت عدم درمان ممکنست ریشه مو دیگر قدرت بازیابی توان خود را نداشته وریزش دائمی شود.تنها درمان عملی، تزریق آمپولهای خاص (کورتون ها ) با غلظت وعمق خاص بوده ولی متاسفانه اکثرا به درستی انجام نمیشود.درمانهای موضعی کم تاثیریا بی تاثیرمیباشند.گاه به طور خودبخود موها دوباره رشد میکنند.البته 2 نوع کمیاب تر که با ریزش کامل موهای سر یابدن همراه است نیز وجود دارند.متاسفانه درمان دائمی نیست وممکنست ریزش که بارها درهمان ناحیه یا نواحی دیگر تکرار شود.
ب : عفونتهای قارچی،ویروسی وباکتریایی پوست : این عفونتها نیز با ریزش موقت همراه بوده ولی درصورت درمان نامناسب یا اشتباه یا باتاًخیرزیاد،ممکنست که به ریزش دائمی تبدیل شوند. پ: ریزش موی سیکاتریسیل (اثرات دائمی بسیاربد شکل ناشی ازعوامل تحریکی شدید مثل سوختگی) که عمدتاً دائمی خواهند بود. ت: بیماریهای خاص پوست مثل سرطان، لوپوس دیسکوئید ولیکن پلان فولیکولر(این 2 بیماری ازنوع مربوط به اشکالات سیستم ایمنی میباشند) ث: طاسی آندروژنیک : آندروژنیک یعنی ناشی از آندروژن (آندروژن ها هورمونهای مردانه بوده که دربدن مرد وزن وجود دارد) .این نوع ریزش مو مهمترین وشایعترین نوع ریزش مو محسوب میشود.همانطورکه از نام آن پیداست ریزش موتحت تاًثیرهورمونهای مردانه شروع میشود.البته فقط حضورهورمون به تنهایی کافی نیست وگرنه همه انسانها باید کچل باشند!!
یا باید مقدار هورمون زیاد باشد (فعالیت بیش از حد غده های تولید کننده هورمون یا مصرف نابجای هورمون ) یا باید ریشه های مو(فولیکول ها) به حضورهورمون حساس باشند.این حساس بودن ژنتیکی میباشد.نقش ژنتیک از زمان جنینی با حساس شدن یک سری از فولیکولها شروع میشود.معمولا فولیکولهای جلو،فرق وقسمت بالائی پشت سرحساس شده وبخشهای کناری وبالای گردن غیرحساس باقی می مانند.پس از بلوغ با افزایش ناگهانی هورمونها ،فولیکولهای حساس شروع به کوچک شدن وتحلیل رفتن میکنند.درواقع با کوتاه شدن سیکل رشد موکه ناشی ازرسیدن زودرس فاز استراحت میباشد،هربارمو ضعیفتروکمرنگ تر از قبل میشود.شکل والگوی ریزش درمردها وزن ها با هم کمی تفاوت داشته که درشکل های زیر میبینید.
ریزش مو بسته به جنس مو و ارث ونیزجنسیت درمحدوده 50 تا 150 عدد در روز طبیعی میباشد.توجه نمایید که اعداد ذکر شده حداقل وحداکثر هستند.برای هر فرد یک عدد خاص طبیعی محسوب میشود.مثلا برای یک موی نازک و کم پشت باید حداقل را درنظر گرفت و150 عدد برای چنین مویی زیاد محسوب می شود. معمولاً کم شدن موی سر هنگامی است که ریزش مو بیشتر از رویش مو باشد. کم مو شدن وقتی قابل توجه است که حدود ۴۰% از چگالی موی سر از دست رود.
نقش تغذیه در سلامت ورشد موها :
ویتامین ها و مواد معدنی نقش مهمی در حفظ سلامتی مو ایفا می کنند. هر کمبود مواد مغذی می تواند منجر به نازک شدن مو یا حتی طاسی کامل شود.
دلیل اصلی باریک شدن مو نهایتاً به شرایط بدنتان برمی گردد. با بدن سالم و با تغذیه خوب، موهای درخشان و باشکوهی خواهید داشت. اگر هر مشکلی از نظر سلامتی دارید یا هر کمبود غذایی را تحمل می کنید، موها ممکن است توقف رشد یا آسیب را نشان دهد.
دانشمندان ژاپنی بر اساس تحقیقات خود معتقدند که وجود چربی زیاد در رژیم غذایی مردان، مکانیسم طاسی را سرعت می بخشد. به این ترتیب که قسمتی از پوست سر آنزیمی به نام 5- آلفا- رداکتاز تولید می کند. این آنزیم باعث تبدیل هورمون تستوسترون به دی هیدروتستوسترون (DHT) می شود که این ترکیب باعث ریزش مو می شود. غدد چربی مجاور هر فولیکول مو نیز این آنزیم را تولید می کنند. وجود چربی زیاد در غذا باعث تحریک غدد چربی و افزایش فعالیت این غدد برای تولید آنزیم نام برده می شود.
بهترین توصیه این است که غذاهای مفید و خوشمزه اما کم چرب مصرف نمایید. البته این عمل باعث رویش موی جدید نمی شود، اما می تواند از ریزش سایر موها جلوگیری کند. به طور کلی باعث سلامت جسم نیز می شود.
برخی از مردم برای تامین مواد مغذی مورد نیاز خود تمایل دارند از قرص و دارو استفاده کنند و کمتر سراغ مواد غذایی مفید می روند. متخصصان تغذیه معتقدند که تنها 10 تا 20 درصد از مواد مغذی این قرص ها جذب می شوند و هنوز عوامل ناشناخته ی زیادی در غذاها وجود دارد که هنوز به شکل شیمیایی در داروها ساخته نشده اند، در نتیجه قرص و دارو هرگز نمی تواند جانشین غذا شود و فقط در مواقع ضروری از مکمل های غذایی می توان استفاده کرد.
اگر بدنتان در سلامت خوبی باشد، دوره رشد ژنتیکی مو می تواند افزایش یابد. در این میان خوردن ترکیب مناسب اسیدهای آمینه، ویتامینهای B ، بیوتین، اینوزیتول و اسید فولیک در برنامه مواد مکملی مهم است. کشف شده برخی مواد معدنی شامل منیزیم، سولفور، سیلیکا و روی در حفظ سلامتی مو مهم اند.
همچنین بتاکاروتن برای رشد مو بسیار مهم است. به خاطر اینکه به ویتامین A که به عنوان یک نیاز بدن است تبدیل می شود، به ادامه رشد نرمال مو، رشد استخوان، حفظ پوشش رشته های عصبی، همچنین به سلامتی پوست، مو و ناخن کمک می کند. بتاکاروتن در سبزیجات و میوه های زرد و سبز یافت می شود.
پروتئین مهم است:
چون مو از پروتئین است، غذایی که پروتئین کمی دارد ممکن است باعث نازک شدن مو یا تأخیر در رشد مو شود. این حرف درست است که اگر غذای با پروتئین کافی بخورید در اغلب موارد پیامد آن بهبود رشد مو است.
بعضی کارشناسان تغذیه پیشنهاد می کنند بکارگیری رژیم غذایی جگر گاو، مخمر آبجو، گندم و روزانه ۲ قاشق سوپخوری از لسیتین دانه دانه شده، باعث افزایش رشد مو، استحکام و زیبایی مو می شود.
منابع غذایی خوب دیگر برای پروتئین شامل ماهی، تخم مرغ، انواع لوبیا و ماست است.
پروتئین سبوس دار هم به تحریک رشد مو کمک می کند. یک مطالعه از نتایج سبوس در مو بیان می کند که سبوس به تنهایی باعث تقویت مو نمی شود اما سبب رشد آن می شود.
موانع رشد :
استرس بیش از اندازه و بعضی داروها شناخته شده اند که رشد مو را به تأخیر می اندازد. اما اگر در شرایط مصرف دارو هستید طبق دستور پزشک باید عمل کنید و توجهی به آسیب مو نکنید.
هشدار: همیشه قبل از اینکه هر نوع ویتامین، مواد معدنی یا دستور گیاهی از هر نوعی که می خواهد باشد را مصرف کنید، با پزشکتان مشورت کنید تا دخالتی در درمانی که شما تحت نظر هستید، نداشته باشد.
بهر حال اگر تحت استرس شدیدی هستید پزشک می تواند در کاهش استرس کمک کند، می دانید که عبادت یا استراحت راهی برای تقلیل هر نوع استرس مهم در زندگیتان است. مویتان عاشق زندگی بی استرس برای شماست. بخش دیگری از کمک به مو، استراحت و خواب است. دریافته اند که خواب کافی باعث رشد سریعتر می شود، مو نیاز به مقدار کافی خواب ( ۷ تا ۹ ساعت در شبانه روز) دارد.
در زیر منابع برخی از عناصر مهم و موثر در سلامت مو ذکر شده است :
پروتئین :
اساس و پایه ی نیاز بافت های بدن مانند مو، ناخن ، پوست و … می باشد و در موادی مانند انواع گوشت ( مرغ ، ماهی و گوشت قرمز ) ، تخم مرغ ، لبنیات و حبوبات به میزان فراوان وجود دارد. در مواد نشاسته ای مثل نان ، برنج ، ماکارونی و سبزی ها نیز به مقدار کمی وجود دارد. اسیدهای آمینه اجزای تشکیل دهنده پروتئین ها هستند که در مواد ذکر شده وجود دارند.
کلسیم و منیزیم :
گروه شیر و لبنیات منابع غنی کلسیم و منیزیم و نیز پروتئین هستند. اگر فردی دچار عدم تحمل لاکتوز ( قند موجود در شیر ) باشد و از سایر مشتقات لبنیاتی نیز برای تامین نیازهای بدن خود استفاده نکند، باید به طور روزانه مکمل کلسیم مصرف کند و مصرف سایر غذاهای غنی از پروتئین را نیز افزایش دهد.
ویتامین های گروه B:
یکی از راههای درمان ریزش مو مصرف مواد مغذی حاوی ویتامین B زیاد است که در گروه ویتامین های B ، ویتامین B6 و بیوتین اهمیت خاصی دارند. بیوتین ویتامینی است که دربسیاری از محصولات آرایشی به عنوان مکمل بهبود دهنده وضعیت مو اضافه می شود، زیرا عارضه مشخص کمبود بیوتین، ریزش مو است. منابع غذایی غنی از ویتامین B6 و بیوتین را برایتان ذکرمی کنم. منابع غنی از ویتامین B : جگر، موز ، دانه آفتابگردان، ماهی ، مرغ، جوانه گندم ، آلوی خشک ، گوشت ، غلات سبوس دار ، مخمر و زرده تخم مرغ * به ترتیب* و منابع غنی بیوتین : جگر و گوشت مرغ، جوانه گندم، سبوس گندم، تخم مرغ و بادام زمینی است . همچنین مصرف مقداری مخمر همراه یک لیوان آب پرتقال در صبح بسیار سودمند می باشد؛ زیرا مخمر منبع مناسبی از ویتامین های گروه B و املاح کمیاب ( املاحی که بدن به میزان خیلی کم به آن ها نیاز دارد) و اسیدهای آمینه است.
آنتی اکسیدان ها :
شامل ویتامین E ، ویتامین C ، بتاکاروتن( پیش ساز ویتامین A ) ، روی و سلنیوم می باشد. رژیم های غذایی نامناسب توام با سیگار کشیدن و آلودگی هوا باعث فعال شدن رادیکال های آزاد(مولکولهایی که دراثربرخی فعالیتهای شیمیایی ایجاد شده وباعث آثار تخریبی مثل پیری،چین وچروک پوست،سرطان و… میشوند) و به خطر افتادن سلامت فرد می شوند.آنتی اکسیدانها مولکولهایی هستند که می توانند اثر رادیکال های آزاد را خنثی کنند. همچنین باعث ساخته شدن موی جدید و استحکام آن می شوند
به هر حال رفتار تغذیه ای صحیح که همیشه مورد تاکید می باشد، میزان رشد و استحکام فولیکول مو را بهبود می بخشد.
طبق نظر کارشناسان تغذیه می توان گفت ویتامین ها به خصوص ویتامین های گروه B مانند بیوتین، اسید فولیک ، پانتوتنیک اسید و برخی املاح مانند روی، آهن، گوگرد، سیلیس و مس اثرات مثبت زیادی بر روی مو دارند. آزمایش ها حاکی از آن است که مصرف بیوتین به صورت مکمل باعث تقویت و بهبود پوست به خصوص فولیکول های مو می شود.
در ضمن در مورد کاهش مصرف نمک و اثر آن در توقف ریزش مو نظریه هایی ارائه شده است، اما در صحت این نظریه ها تردید وجود دارد . ولی در هر حال کاهش مصرف نمک برای سلامت عمومی بدن مفید است.
اسیدهای چرب اُمگا-3 و اُمگا-6 :
بررسی ها نشان می دهند که اسیدهای چرب اُمگا- 3 و اُمگا-6 با سلامت مو در ارتباط هستند؛ زیرا اغلب مردم وقتی منابع این نوع اسیدهای چرب را کمتر مصرف می کنند و یا اصلاً مصرف نمی کنند، دچار خشکی و شکنندگی مو ، خارش و شوره پوست سر و در نهایت ریزش مو می شوند.
اسیدهای چرب اُمگا-3 شامل آلفا- لینولنیک اسید و ایکوزا پنتانوئیک اسید (EPA) است در ماهی های آب سرد مانند ماهی سالمون و ساردین، روغن سویا و کانولا، جوانه گندم ، روغن گردو ، روغن تخم کتان یا پنبه و روغن ماهی یافت می شود.
اسیدهای چرب اُمگا-6 شامل اسید لینولئیک و اُمگا- لینولئیک اسید می باشد و در روغن های غیر اشباع گیاهی مانند روغن ذرت، روغن کانولا، روغن سویا، روغن بادام زمینی و روغن آفتابگردان یافت می شوند.
توصیه های مهم برای حفظ مو:
- سیگار کشیدن را ترک کنید یا کمتر مصرف کنید، نوشیدنی های کافئین دار و کربنات دار (نوشابه هایی مانند کوکاکولا) بدن را ضعیف می کنند و مانع حداکثر توانایی رشد مو می شوند.
- رژیم غذایی سالمی مصرف کنید. از غذاهایی که قند و چربی بالایی دارند اجتناب کنید.
- از موتان مراقبت کنید و از هر شانه و برس زدن یا دست کشیدن غیر ضروری اجتناب کنید.
- از آب داغ، خشک کننده های خیلی گرم یا شکل دهنده های مو که سبب استرس مو می شود خودداری کنید.
- هفته ای یکبار ماساژ پوست سر دهید تا سلولهای مو تحریک شوند.
- یک سری مالش های مداوم با روغن یا نرم کننده های مرغوب را انجام دهید تا از تیزشدن سر مو(مو خوره) جلوگیری شود.
- مرتباً مو را کوتاه کنید تا موخوره (دو شاخه شدن انتهای مو) زدوده شود و مو فرصت رسیدگی و سالم شدن را پیدا کند.
- استراحت و خواب کافی به بدن اجازه می دهد تا مو به خوبی رشد کند.
- درسالهای اخیربرس هایی دارای لیزر کم توان به بازار ارائه شده اند که میتوان برای تحریک رشد مو ازآنها استفاده کرد.البته باید از یک مارک معتبر استفاده کرد تا مبادا باعث آسیب به پوست یا مو بشود.
- رنگ کردن مکررموها از علل مهم ریزش آنهاست.سعی کنید بیشتر از رنگهای طبیعی یا مارکهای مرغوب استفاده نمایید. هرچند که گیاهی یا مرغوب بودن نریختن مو ها را تضمین نمی کند.
- بستن موها با کشش زیاد که بیشتر درخانمهای جوان مرسوم است،باعث فشارزیاد به ریشه مو شده وریزش آنها تشدید میشود.
البته فرکردن، استفاده از ژل ونظایرآنها نیز باعث فشارزیاد به ریشه مو شده که باید ازانجام این اعمال خودداری نمود.
